سیستم‌های کمک راننده (ADAS) در محصولات فونیکس؛ راهنمای جامع
در عصر حاضر، خودروهای مدرن دیگر صرفاً وسیله‌ای برای جابه‌جایی ساده از نقطهٔ الف به ب محسوب نمی‌شوند؛ بلکه با پیشرفت‌های چشمگیر در حوزهٔ الکترونیک و هوش مصنوعی، به ابزارهایی هوشمند و ایمن تبدیل شده‌اند که توانایی تحلیل شرایط جاده و اخطار یا مداخله در مواقع خطر را دارند. سیستم‌های هوشمند کمک راننده یا به‌اختصار ADAS (Advanced Driver Assistance Systems) نمونهٔ بارزی از این روند هستند که با هدف کاهش تصادفات، آسایش بیشتر راننده و بهبود تجربهٔ رانندگی توسعه یافته‌اند. شرکت مدیران خودرو با معرفی محصولات فونیکس (Fownix) همچون تیگو ۸ پرو، تیگو ۸ پرو مکس، فونیکس FX و آریزو ۶ جی‌تی، تلاش کرده است تا جدیدترین فناوری‌های ADAS را در بازار ایران عرضه کند. در این نوشته جامع، با نگاهی دقیق و فنی به این سیستم‌ها در محصولات فونیکس، نحوهٔ عملکرد آن‌ها، ساختار اجزای الکترونیکی، و تأثیری که بر ایمنی و رانندگی دارند خواهیم پرداخت.
دسترسی سریع
تعریف سیستم‌های کمک راننده در خودروهای فونیکس
عبارت ADAS (Advanced Driver Assistance Systems) به مجموعه‌ای از سامانه‌های الکترونیکی و نرم‌افزاری اطلاق می‌شود که وظیفهٔ پشتیبانی از راننده در حین رانندگی را بر عهده دارند. این سیستم‌ها می‌توانند خطرات احتمالی را زودتر تشخیص دهند، به راننده هشدار دهند یا حتی در موارد حیاتی، ترمزگیری اضطراری یا اصلاح فرمان را به‌صورت خودکار اعمال کنند.
هدف اصلی در این سیستم‌ها، کاهش تصادفات، آسیب‌های جانی و مالی، و ارائهٔ تجربهٔ رانندگی آسوده و پیشرفته. خودروسازان مطرح از دههٔ ۲۰۱۰ میلادی به‌سرعت مدل‌هایشان را به سیستم‌های ADAS تجهیز کرده‌اند. فونیکس نیز به‌عنوان برند لوکس‌تر مدیران خودرو، با عرضهٔ تیگو ۸ و آریزو ۶ جی‌تی سعی دارد در این زمینه پیشرو باشد. فونیکس، زیرمجموعه‌ای از محصولات چری (Chery) است که توسط مدیران خودرو در ایران عرضه می‌شود. تیگو ۷ پرو، تیگو ۸ پرو (یا پرو مکس)، فونیکس FX و آریزو ۶ جی‌تی از جمله مدل‌هایی هستند که با ادغام فناوری ADAS سطح متوسط، توانسته‌اند در کلاس خودروهای نیمه‌لوکس بازار ایران جایگاهی به دست آورند.
شرکت مدیران خودرو با معرفی محصولات فونیکس (Fownix) همچون تیگو ۸ پرو، تیگو ۸ پرو مکس، فونیکس FX و آریزو ۸، تلاش کرده است تا جدیدترین فناوری‌های ADAS را در بازار ایران عرضه کند.
اجزای کلیدی ADAS در تیگو ۸ پرو، فونیکس FX و آریزو ۶ GT
دوربین‌های چندگانه و رادار
دو عنصر اصلی سخت‌افزاری در سیستم‌های کمک راننده عبارت‌اند از:
رادار موج میلی‌متری: معمولاً یک یا دو رادار در سپر جلو تعبیه می‌شود تا فاصله تا خودرو یا مانع جلویی و سرعت نسبی آن اندازه‌گیری شود. فرکانس‌های ۲۴GHz یا ۷۷GHz متداول‌اند.
دوربین جلویی: بالای شیشه جلو یا در قسمت میانی سپر، بسته به طراحی. این دوربین با بینایی کامپیوتری، خطوط جاده، موانع، عابرین و علائم ترافیکی را شناسایی می‌کند. در خودروهای فونیکس، علاوه بر دوربین جلو، ممکن است دوربین‌های جانبی (برای BSD) و یک دوربین عقب (علاوه بر سنسورهای پارک) وجود دارد.
واحد کنترل الکترونیک مرکزی (ECU/ADAS ECU)
اطلاعات دوربین و رادار به واحد کنترل ADAS ارسال می‌شود. این کنترلر با تحلیل داده‌ها، وضعیت‌های خطر احتمالی را تشخیص داده و بر اساس پروتکل‌های از پیش تعریف‌شده، اقدام می‌کند (مثل فعال‌کردن هشدار یا مداخله در ترمز).
ارتباط با سیستم‌های دیگر (ESP، EPS، ECU موتور و …)
سیستم ADAS برای اعمال ترمز اضطراری یا اصلاح مسیر، به ماژول ترمز (ABS/ESP) و واحد فرمان برقی (EPS) متصل است. همچنین برای مدیریت سرعت در کروز کنترل تطبیقی (ACC)، به ECU موتور و TCU گیربکس نیز سیگنال می‌فرستد.
فهرست سیستم‌های ADAS در محصولات فونیکس
کروز کنترل تطبیقی (ACC)
ACC یا Adaptive Cruise Control توانایی حفظ فاصلهٔ ایمن از خودرو جلویی را دارد. با استفاده از رادار جلو، سرعت خودرو را خودکار کم یا زیاد می‌کند تا فاصله تنظیم‌شده باقی بماند. ACC Stop&Go در ترافیک شهری کارآمد است. اگر خودرو جلویی متوقف شود، خودرو نیز می‌ایستد و می‌تواند در فاصله‌ای کوتاه دوباره راه بیفتد.
سیستم پیشگیری از تصادف (FCW/AEB)
FCW (Forward Collision Warning): هشدار به راننده در صورت نزدیک‌شدن سریع به مانع جلو.
AEB (Autonomous Emergency Braking): اگر راننده واکنش نشان ندهد، سیستم ترمز اضطراری را فعال می‌کند تا از تصادف بکاهد یا جلوگیری کند.
هشدار خروج از خط (LDW) و حفظ مسیر (LKA)
LDW (Lane Departure Warning): دوربین جلو خطوط جاده را تشخیص می‌دهد؛ اگر راننده بدون زدن راهنما منحرف شود، هشدار لرزشی فرمان یا آلارم صوتی صادر می‌شود.
LKA (Lane Keeping Assist): نسخه پیشرفته‌تر که می‌تواند با اعمال گشتاور فرمان، خودرو را در مسیر بین خطوط نگه دارد.
پایش نقاط کور (BSD) و هشدار ترافیک عقب (RCTA)
BSD (Blind Spot Detection): رادار یا سنسورهای جانبی وضعیت نقاط کور را رصد کرده و در آینه بغل هشدار بصری می‌دهد. اگر راننده بخواهد تغییر لاین دهد و خودرویی در نقطه کور باشد، سیستم هشدار صوتی می‌دهد.
RCTA (Rear Cross-Traffic Alert): حین دنده عقب از پارک، اگر خودرویی از طرفین نزدیک شود، اخطار می‌دهد.
پارک خودکار و دوربین ۳۶۰ درجه
برخی مدل‌ها مانند تیگو ۸ پرومکس یا آریزو علاوه بر سیستم دوربین ۳۶۰ درجه و سنسورهای فراوان، می‌توانند فرآیند پارک دوبل و عمودی را با دخالت کم راننده انجام دهند. (این مورد به صورت آپشن در بعضی از بازارها فعال است.)
جدول ایرادات و اختلالات ADAS
در ادامه، جدولی از خطاها، علت احتمالی و علائم سیستم‌های کمک راننده در محصولات فونیکس مدیران خودرو ارائه می‌شود:
| سیستم/کد خطا | علت احتمالی | نشانه |
|---|---|---|
| ACC خطای “Radar Blocked” | کثیف شدن یا یخ‌زدگی سنسور رادار جلو | ACC غیرفعال می‌شود، هشدار در صفحه کیلومتر |
| FCW/PRE-COLLISION Alarm مکرر | تنظیم اشتباه فاصله در ECU ADAS، خطای دوربین جلو | هشدار غلط یا ترمز کاذب در شرایط عادی |
| LDW/LKA روشن شدن چراغ زرد | کثیف بودن شیشه جلو، نور مستقیم خورشید، ضعف کالیبراسیون دوربین | سیستم هشدار خارج از خط کار نمی‌کند یا خطا می‌دهد |
| BSD هشدار دائمی | خرابی ماژول رادار جانبی، ضربه به سپر عقب | اخطار مستمر در آینه بغل، آزار راننده |
| RCTA عدم هشدار عبور خودرو | خرابی سنسورهای جانبی عقب، پوشش گل و لای | ممکن است خودروهای عبوری را تشخیص ندهد و خطر تصادف |
| پارک خودکار پیام “System Unavailable” | نقص در سنسورهای فاصله، کم بودن شارژ باتری یا خطای نرم‌افزار | عدم توانایی در هدایت فرمان اتوماتیک، نیاز به راه‌اندازی دستی |
| دوربین ۳۶۰ نمایش تیره | قطعی کابل یکی از دوربین‌ها، ضربه به سپر جلو/عقب | تصویر ۳۶۰ کار نمی‌کند یا ناقص است |
تأثیر شرایط محیطی بر عملکرد ADAS
باران شدید و مه: دوربین دچار افت دید می‌شود، رادار نیز به دلیل ذرات آب در هوا بردش کاهش می‌یابد. سیستم‌ها با نشان‌دادن هشدار یا غیرفعال‌کردن موقتی واکنش نشان می‌دهند.
گردوخاک یا گل‌ولای: سنسورها و رادار بلاک می‌شوند؛ راننده باید سطوح سپر جلو و شیشه سنسور دوربین را تمیز نگه دارد.
نور شدید خورشید: تابش خورشید مستقیم به دوربین الگوریتم تشخیص خطوط را دچار مشکل می‌کند. فیلترهای ضدنور (Polarizer) تا حدی کمک می‌کنند.
تاریکی شب: دوربین مادون قرمز و حساس به نور اندک ممکن است عملکرد محدودی داشته باشد. رادار همچنان فعال است اما قابلیت شناسایی عابر پیاده کاهش می‌یابد.
رادار میلی‌متری، دوربین استریو و تصویربرداری
فرکانس‌های رادار (۲۴GHz/۷۷GHz) و برد مؤثر
رادار موج میلی‌متری در برخی مدل‌های فونیکس، با فرکانس ۷۷GHz دقت بالاتری دارد و تا فاصلهٔ حدود ۱۵۰ متری اجسام را شناسایی می‌کند. در مدل‌های قدیمی، ۲۴GHz دیده می‌شود که برد کوتاه‌تری دارد. رادار جلویی در سپر جلو یا جلوپنجره قرار دارد. آسیب سپر (مثل ضربه) می‌تواند دقت رادار را پایین بیاورد. دوربین جلو به‌کمک الگوریتم‌های بینایی، خطوط جاده، عابرین پیاده و سایر موانع را شناسایی می‌کند. پردازش تصویر در واحد ADAS ECU انجام می‌شود. مدل‌های جدید می‌توانند تابلوهای محدودیت سرعت را نیز تشخیص دهند (TSR).
ارتباط میان سیستم‌های هوشمند و سایر کنترل‌کننده‌ها
هماهنگی با ECU موتور: در ACC برای کاهش سرعت، ابتدا ECU دستور کاهش گشتاور موتور را می‌دهد و در صورت کافی نبودن، به ماژول ترمز فرمان می‌دهد.
ارتباط با گیربکس اتوماتیک: در گیربکس CVT یا DCT، جهت کنترل سرعت از طریق TCU نیز عمل می‌کند. اگر TCU در شرایط حفاظتی باشد (مثلاً دمای بالای روغن)، ممکن است ACC موقتاً غیرفعال شود.
نقش ABS/ESP: برای فعال‌کردن ترمز اضطراری AEB یا پایدارسازی LKA (حفظ مسیر)، ADAS مستقیماً به مدولاتور ABS/ESP دسترسی دارد و مدیریت توزیع فشار ترمز را انجام می‌دهد.
عیب‌یابی و تعمیر سیستم‌های کمک راننده
اتصال دستگاه دیاگ تخصصی: کدهای خطای مربوط به ماژول ADAS یا حسگرهای رادار/دوربین را می‌توان خواند (Uxxxx، Bxxxx، Cxxxx). اطلاعات درباره نوع سنسور خراب یا عدم کالیبراسیون ارائه می‌شود.
بررسی بصری سنسورها: پاک‌کردن گل‌ولای و گردوخاک از سطح دوربین و رادار، اطمینان از سالم‌بودن براکت و اتصالات سیم‌کشی.
کالیبراسیون مجدد (Recalibration): پس از تعویض شیشه جلو، سپر یا تعمیر ضربات، دوربین و رادار باید در یک شرایط استاندارد (الگوی هدف با دستگاه اختصاصی) کالیبره شوند تا فاصله و زاویه به‌درستی تنظیم شود.
آپدیت نرم‌افزار ADAS ECU: برخی باگ‌ها با نسخه جدید نرم‌افزار کارخانه رفع می‌شوند. مراکز تخصصی مدیران خودرو به این آپدیت‌ها دسترسی دارند.
تست رانندگی و ارزیابی: کارشناس پس از تعمیر، خودرو را در مسیرهای مختلف (جاده خلوت، ترافیک سبک یا آزمایشگاهی) رانده و داده‌های زنده را بررسی می‌کند تا از عدم تکرار خطا مطمئن شود.
توصیه‌هایی برای بهبود عملکرد ADAS
تمیز نگه‌داشتن حسگرها و شیشه جلو: دوربین بالای شیشه یا پشت آینه وسط (در برخی مدل‌ها) به وجود مانع حساس است. شیشه ترک‌خورده یا کثیف باید سریعاً تعویض شود.
به‌روزرسانی نرم‌افزار: مراجعهٔ دوره‌ای به نمایندگی، شاید آپدیت کوچک برای الگوریتم ADAS داشته باشد و پایداری و دقت سیستم را افزایش دهد.
عدم تکیهٔ بر سیستم: ADAS کمک راننده است، نه جایگزین او. راننده همواره باید بر جاده مسلط باشد و به هشدارها پاسخ دهد.
ممانعت از دستکاری غیراصولی: نصابان غیراصولی، هدلایت پرنور یا تغییر سپر، می‌توانند زاویه دید رادار را مخدوش کرده یا دوربین را بلاک کنند.
توجه داشته باشید هر تغییری در مکان یا زاویهٔ نصب رادار و دوربین (حتی چند میلی‌متر) می‌تواند برد و جهت تشخیص آن‌ها را دچار انحراف کند. شرکت‌های سازنده برای هر تعویض سپر جلو یا شیشه جلو، دستورالعمل کالیبراسیون ارائه می‌دهند. عدم انجام کالیبراسیون موجب هشدارهای غلط یا عدم تشخیص صحیح موانع می‌شود. مراکز تعمیرگاهی تخصصی مدیران خودرو با تجهیزات مخصوص، این کالیبراسیون را انجام می‌دهند.
توصیه می‌شود تعمیر و سرویس خودروی خود را تنها به مراکز مجاز مدیران خودرو و تعمیرگاه‌های معتبر بسپارید. اگر هم خودرویتان وسط مسیر دچار خطای ADAS یا مشکلات دیگری شد، می‌توانید از امداد مدیران خودرو بهره گیرید. مکانیک سیار با دستگاه دیاگ اختصاصی، مشکل را در محل تشخیص داده و در صورت لزوم، خودرو را با خودروبر استاندارد به تعمیرگاه منتقل می‌کند. بدین ترتیب، نه‌تنها زمان و هزینه کمتر هدر می‌دهید، بلکه از حفظ کیفیت و گارانتی خودرو مطمئن خواهید بود.
